بگذار پس از من هرگز کسی نداند از رکسانا با من چه گذشت.

بگذار کسی نداند
که چگونه من از روزی که تخته های کف این کلبه ی چوبین ساحلی رفت و آمد کفش های سنگینم را
بر خود احساس کرد
و سایه ی دراز و سردم بر ماسه های مرطوب این ساحل متروک کشیده شد،
تا روزی که دیگر آفتاب به چشم هایم نتابد،
با شتابی امیدوار کفن خود را دوخته ام، گور خود را کنده ام...

□

اگرچه نسیم وار از سر عمر خود گذشته ام
و بر همه چیز ایستاده ام و در همه چیز تأمل کرده ام رسوخ کرده ام؛

اگرچه همه چیز را به دنبال خود کشیده ام:
همه ی حوادث را، ماجراها را، عشق ها و رنج ها را به دنبال خود کشیده ام
و زیر این پرده ی زیتونی رنگ که پیشانی آفتاب سوخته ی من است پنهان کرده ام، ــ
اما من هیچ کدام این ها را نخواهم گفت
لام تاکام حرفی نخواهم زد
می گذارم هنوز چو نسیمی سبک از سر بازمانده ی عمرم بگذرم
و بر همه چیز بایستم و در همه چیز تأمل کنم، رسوخ کنم.
همه چیز را دنبال خود بکشم و زیر پرده ی زیتونی رنگ پنهان کنم:
همه ی حوادث و ماجراها را،
عشق ها را و رنج ها را مثل رازی مثل سری پشت این پرده ی ضخیم به چاهی بی انتها بریزم،
نابودشان کنم و از آن همه لام تاکام با کسی حرفی نزنم...

بگذار کسی نداند که چگونه من به جای نوازش شدن، بوسیده شدن، گزیده شده ام!

بگذار هیچ کس نداند، هیچ کس! و از میان همه ی خدایان، خدایی جز فراموشی بر این همه رنج آگاه نگردد.

و به کلی مثل این که این ها همه نبوده است،
اصلا نبوده است و من همچون تمام آن کسان که دیگر نامی ندارند
ــ نسیم وار از سر این ها همه نگذشته ام و بر این ها همه تأمل نکرده ام،
این ها همه را ندیده ام...

بگذار هیچ کس نداند،
هیچ کس نداند تا روزی که سرانجام، آفتابی که باید به چمن ها و جنگل ها بتابد،
آب این دریای مانع را بخشکاند و مرا چون قایقی فرسوده به شن بنشاند
و بدین گونه، روح مرا به رکسانا ــ روح دریا و عشق و زندگی ــ باز رساند.

چرا که رکسانای من مرا به هجرانی که اعصاب را می فرساید و دلهره می آورد محکوم کرده است.
و محکومم کرده است
که تا روز خشکیدن دریاها به انتظار رسیدن بدو ــ در اضطراب انتظاری سرگردان ــ محبوس بمانم...

و این است ماجرای شبی که به دامن رکسانا آویختم و از او خواستم که مرا با خود ببرد.
چرا که رکسانا ــ روح دریا و عشق و زندگی ــ در کلبه ی چوبین ساحلی نمی گنجید،
و من بی وجود رکسانا ــ بی تلاش و بی عشق و بی زندگی ــ در ناآسودگی و نومیدی زنده نمی توانستم بود...

□

...سرانجام، در عربده های دیوانه وار شبی تار و توفانی که دریا تلاشی زنده داشت
و جرقه های رعد، زندگی را در جامه ی قارچ های وحشی به دامن کوهستان می ریخت؛
دیرگاه از کلبه ی چوبین ساحلی بیرون آمدم.
و توفان با من درآویخت و شنل سرخ مرا تکان داد و من در زردتابی فانوس، مخمل کبود آستر آن را دیدم.
و سرمای پاییزی استخوان های مرا لرزاند.

اما سایه ی دراز پاهایم که به دقت از نور نیم رنگ فانوس می گریخت
و در پناه من به ظلمت خیس و غلیظ شب می پیوست، به رفت وآمد تعجیل می کرد.
و من شتابم را بر او تحمیل می کردم.
و دلم در آتش بود.
و موج دریا از سنگ چین ساحل لب پر می زد.
و شب سنگین و سرد و توفانی بود. زمین پرآب و هوا پرآتش بود.
و من در شنل سرخ خویش، شیطان را می مانستم که به مجلس عشرت های شوق انگیز می رفت.

اما دلم در آتش بود و سوزندگی این آتش را در گلوی خوداحساس می کردم.
و باد، مرا از پیش رفتن مانع می شد...

کنار ساحل آشوب، مرغی فریاد زد
و صدای او در غرش روشن رعد خفه شد.
و من فانوس را در قایق نهادم.
و ریسمان قایق را از چوب پایه جدا کردم.
و در واپس رفت نخستین موجی که به زیر قایق رسید،
رو به دریای ظلمت آشوب پارو کشیدم.
و در ولوله ی موج و باد ــ در آن شب نیمه خیس غلیظ ــ به دریای دیوانه درآمدم
که کف جوشان غیظ بر لبان کبودش می دوید.

موج از ساحل بالا می کشید
و دریا گرده تهی می کرد

و من در شیب تهی گاه دریا چنان فرو می شدم
که برخورد کف قایق را با ماسه هایی که دریای آبستن هرگز نخواهدشان زاد،
احساس می کردم.

اما می دیدم که ناآسودگی روح من اندک اندک خود را به آشفته گی دنیای خیس و تلاش کار بیرون وامی گذارد.
و آرام آرام، رسوب آسایش را در اندرون خود احساس می کردم.

لیکن شب آشفته بود
و دریا پرپر می زد
و مستی دیرسیرابی در آشوب سرد امواج دیوانه به جستجوی لذتی گریخته عربده می کشید...
و من دیدم که آسایشی یافته ام
و اکنون به حلزونی دربه در می مانم که در زیروزبررفت بی پایان شتابندگان دریا صدفی جسته است.
و می دیدم که اگر فانوس را به آب افکنم و سیاهی شب را به فروبستگی چشمان خود تعبیر کنم،
به بودای بی دغدغه ماننده ام که درد را از آن روی که طلیعه تاز نیروانا می داند به دلاسودگی برمی گزارد.
اما من از مرگ به زندگی گریخته بودم.
و بوی لجن نمک سود شب خفتن جای ماهی خوارها که با انقلاب امواج برآمده همراه وزش باد
در نفس من چپیده بود، مرا به دامن دریا کشیده بود.
و زیروفرارفت زنده وار دریا، مرا به سان قایقی که باد دریا ریسمانش را بگسلد
از سکون مرده وار ساحل بر آب رانده بود،
و در می یافتم از راهی که بودا گذشته است به زندگی بازمی گردم.
و در این هنگام
در زردتابی نیم رنگ فانوس، سرکشی کوهه های بی تاب را
می نگریستم.
و آسایش تن و روح من در اندرون من به خواب می رفت.
و شب آشفته بود
و دریا چون مرغی سرکنده پرپر می زد و به سان مستی ناسیراب به جستجوی لذت عربده می کشید.

□

در یک آن، پنداشتم که من اکنون همه چیز زندگی را به دلخواه خود یافته ام.
یک چند، سنگینی خردکننده ی آرامش ساحل را در خفقان مرگی بی جوش،
بر بی تابی روح آشفته یی که به دنبال آسایش می گشت تحمل کرده بودم:
ــ آسایشی که از جوشش مایه می گیرد!
و سرانجام در شبی چنان تیره، به سان قایقی که باد دریا ریسمانش را بگسلد،
دل به دریای توفانی زده بودم.
و دریا آشوب بود.
و من در زیروفرارفت زنده وار آن که خواهشی پرتپش در هر موج بی تابش گردن می کشید،
مایه ی آسایش و زندگی خود را بازیافته بودم، همه چیز زندگی را به دلخواه خویش به دست آورده بودم.
اما ناگهان در آشفتگی تیره و روشن بخار و مه بالای قایق ــ که شب گهواره جنبانش بود ــ
و در انعکاس نور زردی که به مخمل سرخ شنل من می تافت، چهره یی آشنا به چشمانم سایه زد.
و خیزاب ها، کنار قایق بی قرار بی آرام در تب سرد خود می سوختند.

فریاد کشیدم: «رکسانا!»

اما او در آرامش خود آسایش نداشت
و غریو من به مانند نفسی که در توده های عظیم دود دمند، چهره ی او را برآشفت.
و این غریو،
رخساره ی رویایی او را به سان روح گنه کاری شبگرد که از آواز خروس نزدیکی سپیده دمان را احساس کند،
شکنجه کرد.
و من زیر پرده ی نازک مه و ابر، دیدمش که چشمانش را به خواب گرفت
و دندان هایش را از فشار رنجی گنگ برهم فشرد.

فریاد کشیدم: «رکسانا!»

اما او در آرامش خود آسوده نبود
و به سان مهی از باد آشفته،
با سکوتی که غریو مستانه ی توفان دیوانه را در زمینه ی خود پررنگ تر می نمود
و برجسته تر می ساخت و برهنه تر می کرد، گفت:
«ــ من همین دریای بی پایانم!»

و در دریا آشوب بود
در دریا توفان بود...

فریاد کشیدم: «ــ رکسانا!»
اما رکسانا در تب سرد خود می سوخت
و کف غیظ بر لب دریا می دوید
و در دل من آتش بود

و زن مه آلود که رخسارش از انعکاس نور زرد فانوس بر مخمل سرخ شنل من رنگ می گرفت
و من سایه ی بزرگ او را بر قایق و فانوس و روح خود احساس می کردم،
با سکوتی که شکوهش دلهره آور بود، گفت:
«ــ من همین توفانم من همین غریوم
من همین دریای آشوبم که آتش صدهزار خواهش زنده در هر موج بی تابش شعله می زند!»

«رکسانا!»

«ــ اگر می توانستی بیایی، تو را با خود می بردم.
تو نیز ابری می شدی و هنگام دیدار ما از قلب ما آتش می جست و دریا و آسمان را روشن می کرد...
در فریادهای توفانی خود سرود می خواندیم
در آشوب امواج کف کرده ی دورگریز خود آسایش می یافتیم
و در لهیب آتش سرد روح پرخروش خود می زیستیم...
اما تو نمی توانی بیایی، نمی توانی
تو نمی توانی قدمی از جای خود فراتر بگذاری!»

«ــ می توانم
رکسانا!
می توانم»...

«ــ می توانستی، اما اکنون نمی توانی

و میان من و تو به همان اندازه فاصله هست
که میان ابرهایی که در آسمان و انسان هایی که بر زمین سرگردانند...»

«ــ رکسانا...»
و دیگر در فریاد من آتش امیدی جرقه نمی زد.

«ــ شاید بتوانی تا روزی که هنوز آخرین نشانه های زندگی را از تو بازنستانده اند
چونان قایقی که باد دریا ریسمانش را از چوب پایه ی ساحل بگسلد
بر دریای دل من عشق من زندگی من بی وقفه گردی کنی...
با آرامش من آرامش یابی در توفان من بغریوی و ابری که به دریا می گرید
شوراب اشک را از چهره ات بشوید.
تا اگر روزی،
آفتابی که باید بر چمن ها و جنگل ها بتابد آب این دریا را فرو خشکاند
و مرا گودالی بی آب و بی ثمر کرد، تو نیز به سان قایقی برخاک افتاده بی ثمر گردی
و بدین گونه، میان تو و من آشنایی نزدیک تری پدید آید.
اما اگر اندیشه کنی که هم اکنون می توانی
به من که روح دریا روح عشق و روح زندگی هستم بازرسی،
نمی توانی، نمی توانی!»
«ــ رک... سا... نا»
و فریاد من دیگر به پچپچه یی مأیوس و مضطرب مبدل گشته بود.

و دریا آشوب بود.
و خیال زندگی با درون شوریده اش عربده می زد.
و رکسانا بر قایق و من و بر همه ی دریا در پیکر ابری که از باد به هم برمی آمد
در تب زنده ی خود غریو می کشید:

«ــ شاید به هم بازرسیم:
روزی که من به سان دریایی خشکیدم،
و تو چون قایقی فرسوده بر خاک ماندی
اما اکنون میان ما فاصله چندان است
که میان ابرهایی که در آسمان و انسان هایی که بر زمین سرگردانند».

«ــ می توانم
رکسانا!
می توانم...»

«ــ نمی توانی!
نمی توانی»

«ــ رکسانا...»
خواهش متضرعی در صدایم می گریست
و در دریا آشوب بود.

«ــ اگر می توانستی تو را با خود می بردم
تو هم بر این دریای پرآشوب موجی تلاش کار می شدی
و آنگاه در التهاب شب های سیاه و توفانی
که خواهشی قالب شکاف در هر موج بی تاب دریا گردن می کشد،
در زیروفرارفت جاویدان کوهه های تلاش، زندگی می گرفتیم.»

بی تاب در آخرین حمله ی یأس کوشیدم تا از جای برخیزم اما زنجیر لنگری به خروار بر پایم بود.
و خیزاب ها کنار قایق بی قرار بی سکون در تب سرد خود می سوختند.
و روح تلاشنده ی من در زندان زمخت و سنگین تنم می افسرد
و رکسانا بر قایق و من و دریا در پیکر ابری که از باد به هم برآید،
با سکوتی که غریو شتابندگان موج را بر زمینه ی خود برجسته تر می کرد فریاد می کشید:

«ــ نمی توانی!

و هرکس آن چه را که دوست می دارد در بند می گذارد.
و هر زن مروارید غلتان خود را به زندان صندوقش محبوس می دارد،

و زنجیرهای گران را من بر پایت نهاده ام،
ورنه پیش از آن که به من رسی طعمه ی دریای بی انتها شده بودی
و چشمانت چون دو مروارید جاندار که هرگز صید غواصان دریا نگردد،
بلع صدف ها شده بود...

تو نمی توانی بیایی
نمی توانی بیایی!

تو می باید به کلبه ی چوبین ساحلی بازگردی
و تا روزی که آفتاب مرا و تو را بی ثمر نکرده است،
کنار دریا از عشق من، تنها از عشق من روزی بگیری...»

□

من در آخرین شعله ی زردتاب فانوس،
چکش باران را بر آب های کف کرده ی بی پایان دریا دیدم
و سحرگاهان مردان ساحل،
در قایقی که امواج سرگردان به خاک کشانده بود مدهوشم یافتند...

□

بگذار کسی نداند که ماجرای من و رکسانا چگونه بود!

من اکنون در کلبه ی چوبین ساحلی که باد در سفال بامش عربده می کشد
و باران از درز تخته های دیوارش به درون نشت می کند،
از دریچه به دریای آشوب می نگرم
و از پس دیوار چوبین،
رفت وآمد آرام و متجسسانه ی مردم کنجکاوی را که به تماشای دیوانگان رغبتی دارند
احساس می کنم.
و می شنوم که زیر لب با یکدیگر می گویند:

«ــ هان گوش کنید،
دیوانه هم اکنون با خود سخن خواهد گفت».

و من از غیظ لب به دندان می گزم
و انتظار آن روز دیرآینده که آفتاب،
آب دریاهای مانع را خشکانده باشد
و مرا چون قایقی رسیده به ساحل به خاک نشانده باشد
و روح مرا به رکسانا ــ روح دریا و عشق و زندگی ــ باز رسانده باشد،
به سان آتش سرد امیدی در ته چشمانم شعله می زند.
و زیر لب با سکوتی مرگبار فریاد می زنم:

«رکسانا!»

و غریو بی پایان رکسانا را می شنوم
که از دل دریا،
با شتاب بی وقفه ی خیزاب های دریا که هزاران خواهش زنده در هر موج بی تابش گردن می کشد،
یکریز فریاد می زند:

«ــ نمی توانی بیایی!
نمی توانی بیایی!»...

مشت بر دیوار چوبین می کوبم
و به مردم کنجکاوی که از دیدار دیوانگان دلشاد می شوند
و سایه شان که به درز تخته ها می افتد حدود هیکلشان را مشخص می کند،
نهیب می زنم:

«ــ می شنوید؟
بدبخت ها
می شنوید؟»

و سایه ها از درز تخته های دیوار به زمین می افتند.
و من، زیر ضرب پاهای گریزآهنگ،
فریاد رکسانا را می شنوم که از دل دریا،
با شتاب بی وقفه ی امواج خویش،
همراه بادی که از فراز آب های دوردست می گذرد،
یک ریز فریاد می کشد:

«ــ نمی توانی بیایی!
نمی توانی بیایی!».

۱۳۲۹

© www.shamlou.org سایت رسمی احمد شاملو